"(...) Çocukluğumdan beri adını duyduğum ama tanımadığım, daha sonra yaptıklarını okudukça ve dinledikçe hayranlık uyandıran, camiamızdan olan bir büyüğümüz çocukluğumun “HAYRİ MELEK”i… O’nun hakkında konuştuklarında, O’nun erkek olduğunu düşünürdüm. Çünkü Hacı Osman Köyde birçok kişi ona “Hayri Melek” derdi. Bu kısaltmanın nedeni bilinmez (belki de bilinir) ama ben onun kişiliğiyle ilgili olduğunu düşünüyorum; güçlü, bilgili, çalışkan, cesur… “Hem güçlü, bilgili, çalışkan, cesur hem de kadın olunabilir”in kanıtı Hayriye Melek. Fakat yaşadığı dönemle ve çevreyle ilgili ele alırsak, bir çok erkek köyden İstanbul’a gidemezken Hayriye Melek Hanım başka ülkelere gidiyor. Aslında yaptığım mülakatlarda erkekler Hayriye Melek Hanım’dan gıpta ile söz ediyor, belki de erkek gibi demekle onu yücelttiklerini düşünüyorlardı.
Hayriye Melek Hunç ile aynı köydeniz ve ben de bir Ubıh’ım. Köyde okuduğum ilkokulun kapısının üzerinde küçük yeşil bir tabelada beyaz harflerle “Mehmet Hunç İlkokulu” yazıyordu, kim olduğunu merak ettim ve babama sorduğumda, Hayriye Melek’in babası olduğunu öğrendim. Hayriye Melek, babasından kalan ev yerlerini okul arsası için bağışlamış, 1959-1960 yılında ilkokul binası yapılmış ve okul eğitime açılmış, daha sonraki günlerde tabelayı da Hayriye Melek kendi yaptırıp getirmiş ve oraya astırmış. Onu merak etmemin en büyük sebebiydi bu tabela, ben bu tabelanın neresindeyim, ilkokula giderken hep önündeydim. Daha sonraki yıllarda gittiğimde gördüm ve son yıllarda yok olmuştu göremedim ve aramaya başladım. Yoksa yıllar önce İstanbul’da açtıkları, ama kısa bir zaman sonra kapatılan “Çerkes Örnek Okulu”na özlem miydi bu tabelanın asıldığı okul.?
Sonraki yıllarda tanıyanlarla yaptığım konuşmalarda, Derneklerde, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı ve bu Vakfın Kütüphanesinde Hayriye Melek Hunç hep karşıma çıktı. Bundan başka Ubıh Dili ile ilgili yaptığım çalışmalarda, Prof. Georges Dumézil’in Hayriye Melek’in eşi Aytek Namitok ile olan çalışmalarında da karşılaştım. Bir kitabını onlara ithaf ediyor.
Bu çalışma, Osmanlı’nın son dönem ve Cumhuriyetin ilk dönem kadın ve feminist yazarlarından, ilk Çerkes - Ubıh kadın yazar Hayriye Melek Hunç’un hareketli geçen fakat çok bilinmeyen hayatı ve çalışmalarını biraz da olsa tanıyabilmek için yapılmıştır. Hayriye Melek Hunç’un yaşadığı dönemi, yazılarında ele aldığı çeşitli konularla okuyucuya aktarması, bu dönemin kadın hareketleri ve bu kadın hareketlerine aktif olarak katılması, Çerkeslik üzerine yaptığı dernek ve eğitim çalışmaları vurgulanmıştır. Yazıları ve yazılarının yayınlandığı dergiler, yayınlanmasına katkıda bulunduğu dergiler ve romanları ele alınacaktır. İnişli çıkışlı hayatı, her türlü güçlüğe karşı koyabilen kişiliğiyle ve kendi etnik kimliğini de ön plana çıkaran yazıları ve çalışmalarıyla ele alınması gereken bir kadın yazardır. (...)" (Sayfa 1 - 2)
Anahtar Sözcükler: Kadın Çalışmaları, Çerkeslik, Dernek, Okul, Eğitim