"(...) Cem; içinde hizmet, muhabbet ve lokma bölümlerinin bulunduğu, süreğine göre dede veya babanın yönettiği, kaynağını Kırklar Ceminden alan, mitolojik ögelerin sembolleşerek özellikle hizmet bölümünde ilahi aşk ile uygulandığı, 12 Hizmet adı altında bugünlere gelen ritüeller bütünüdür. Cemde kadın-erkek Cemal Cemale oturarak ibadet edilir. Cemin ocaklara, yörelere ve süreklere göre çeşitli uygulamaları, işlevleri vardır. Birlik Cemi, Görgü Cemi, Musahiplik Cemi, Abdal Musa Cemi, Perşembe Cemi...
Geleneksel cem ibadeti içinde yapılan muhabbet, cemin 12 Hizmet (marifet aşaması) dışında kalan öğretici ve aydınlatıcı boyutu/bölümüdür. Yöreden yöreye veya sürekten süreğe farklılaşmaktadır. İnsanların ceme toplanmasından sonra, dede tarafından dar duasının (akşam gülbenginin) verilmesinin hemen akabinde, yörelere ve süreklere göre dedenin veya gözcünün “destur erenler rahat oturun” demesi ile başlar. Ceme katılanların tümünün muhabbeti ortak yürüttükleri bilinir. Kimi zaman söz, kimi zaman bağlama eşliğinde ozanların nefesleri ile açılan geliştirilen muhabbette Hz. Muhammed’in, Hz. Ali’nin, On İki İmamların, Hz. Fatıma’nın, Peygamberlerin, Erenlerin batıni yönleri işlenir. Yine yörelere ve süreklere göre gönüller semahı dönülür.
Geleneksel cemlerde, ceme getirilen lokmaların dağılması da muhabbet bölümü içinde yapılabilir. 12 Hizmet içinde, duası yapılarak, daha önce pişirilmiş olan kurbanın eti ve getirilen farklı lokmalar (elma, üzüm, kömbe, çörek vb.) paylaşılır. Lokmaların paylaşımından sonra muhabbet bölümü, dedenin veya zâkirin okuduğu nefesler ile sonlandırılır. (...)" (Sayfa 4)
Anahtar Sözcükler: Kent, Göç, Cemevi, Şahkulu Sultan Dergâhı, Cem, 12 Hizmet, Dönüşüm